Günümüz Türk hikayesinin usta müellifi ve eleştirmen Necip Tosun, Türk edebiyatının usta kalemlerinden Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ romanına dair incelemesi ile okurun karşısında. Tosun’un, Tanpınar’ın birçok motif ve simgeyi ustalıkla kullandığı için anlaşılmasını ve yorumlanmasını sıkıntı olarak görülen romanını incelediği çalışması Ketebe Yayınları’ndan ‘Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü-Bir Tahlil’ ismiyle çıktı. Yapıtı daha yeterli anlamak isteyenler için yeni bir kapı aralayan kitap Tosun’un da bir muharrir olarak Tanpınar’a ödediği bir borç niteliğinde.
Tosun kitabında Tanpınar’ın “ülkemizin mukadderatının ironik bir destanı” olarak nitelediği yapıtının, hem tarihî hem sosyo-kültürel hem de müellif merkezli birçok açıdan ayrıntılı olarak analizini yapıyor. Tosun ayrıyeten kitapta romanın Türk edebiyatındaki değerinin altını şu tespiti ile çiziyor: “Tanpınar, ‘yeni’nin getirdiği ikilik ve yabancılaşma olgusunu romanda ikna edici ve dengeli görüşlerle tartışmaya açar. Toplum yapısının, zihniyet ve anlayışının düzgün okunmadan doruktan inme biçimde yapılan ‘toplum mühendisliği’nin ağır hicvi olan bu roman, ironik anlatımın şaheserlerinden biridir.”
Rüya ile gerçeğin doruklarında salınan bir maceraperest
Necip Tosun, kitabın 125’inci sayfasında Türk edebiyatının yapı taşlarından Tanpınar için şu tabirleri kullanıyor: “Tanpınar, dün ile bugünün, düş ile gerçeğin, Doğu ile Batı’nın, sağ ile solun, inkâr ile inancın, vakit ile vakit dışının doruklarında salınan bir maceraperesttir. Paris ile İstanbul, Dede Efendi ile Beethoven ortasında gidip gelir. Tüm zıtlıklarını ve farklılıklarını, zaaflarını ve faziletlerini sanatının materyali yapıp estetik düzeye çıkarır. İnançlarıyla ömrü ortasında da tıpkı zıtlık ve ikilik vardır. O, bir manada Cumhuriyet ideolojisinin merkezine konuşlanıp Osmanlı düşleri görüyordu. Bu yüzden onda geleceğin düşü ile geçmişin düşü iç içedir.”