16 Temmuz…
Peygamber Efendimiz (sav) ve Mekkeli Müslümanların Mekke’den Medine’ye göç edişinin akabinde yaşananlar İslam tarihinde çok kıymetli gelişmelere yol açmıştı. Bu çerçevede Hicrî takvimin ihdasıyla 16 Temmuz 622 tarihi de Hicrî takvimin başlangıcı olarak ilan edilmişti.
Pek çok Peygamber hicret etmişti
Sözlükte, “terk etmek, ayrılmak, ilgisini kesmek” manasına gelen hecr (hicran) masdarından isim olan hicret, “kişinin herhangi bir şeyden bedenen, lisanen veya kalben ayrılıp uzaklaşması” manasına geliyor.
Kelime daha çok, “bir yerin terkedilerek başka bir yere göç edilmesi” manasında kullanılmakta. “Hicret eden kimse” manasında muhâcir ve çoğul olarak muhâcirîn, muhâcirât sözleriyle Nisâ Mühleti 100’üncü, Tevbe Mühleti 100 ve 117’nci, Işık Mühleti 22’nci, Mümtehine Müddeti 10’uncu Ayetler ve Kur’an-ı Kerim’deki daha pek çok yerde Mekke’den Medine’ye göç eden Müslümanlar kastedilmekte.
Aslında “hicret” kavramı, Hz. Peygamber’den evvelki periyotlardaki birçok Peygamberin ve onlara inanan insanların, inançlarını rahatça yaşayamamaları üzerine öbür beldelere göç edişleriyle de bilinmekteydi.
Hz. İbrahim, kavminin kendisini ateşte yakma teşebbüsünün akabinde, “Doğrusu ben rabbimin emrettiği yere hicret ediyorum” demiş ve evvel Filistin’e, akabinde da Mısır’a göç etmişti. Yeniden Hz. Lût, Peygamberlik misyonunu yaparken kâfirlerin azgınlık ve ahlâksızlıkları karşısında gece vakti kendisine inananlarla birlikte yurdundan çıkmıştı. Hz. Şuayb ve Hz. Musa da hicret eden öbür Peygamberlerdendi.
Hz. Peygamber ve kendisine inananlar da daha evvelki Peygamberler ve ümmetlerinin akıbetine maruz kalmışlardı. Mekke müşrikleri, Resûl-i Ekrem’e karşı, İslamiyet’i bildiriye başladığı andan itibaren olumsuz bir hal takınmışlardı.
Bu tutum yalnızca İslam’ı reddetmekten ibaret kalmamış, yeni Müslümanlar birçok baskıyla karşılaşmışlardı. Hz. Peygamber de bu gelişmeler üzerine ortalarında Hz. Osman ve hanımı Hz. Rukıyye’nin de yer aldığı bir küme Müslümana Habeşistan’a hicret etmeleri için müsaade vermişti.
Peygamber Efendimizin amcası Ebu Talip vefat edince…
Habeşistan Hükümdarı Ashame’nin Müslümanlara adil davranması üzerine bu ülkeye göç eden muhacirlerin sayısı gün geçtikçe artıyordu. Bu gelişme karşısında tasaya kapılan Kureyşliler, hükümdardan Müslümanların iadesini istemiş fakat bu teklif reddedilmişti.
Müşrikler de öfkelerini Mekke’de kalan Müslümanlardan çıkartmaya başlamışlardı. Bu kapsamda Mekke’de Müslümanlara ve Hz. Muhammed’i himaye eden Hâşimoğulları’na karşı ekonomik boykot da devreye sokulmuştu. Bu süreçte Peygamber Efendimizin amcası Ebû Tâlib de vefat edince müşrikler artık akınlarını şahsen Hz. Peygamber’e yöneltmişlerdi.
Böyle bir ortamda İslâm’ı bildirim edemeyeceğini anlayan Resul-i Ekrem Taif’e giderek yeni bir etrafta davasını anlatmayı denediyse de çok sert bir reaksiyonla karşılaşmış ve tekrar Mekke’ye dönmek zorunda kalmıştı.
Hızla Müslüman olan Medine sakinleri ise “Akabe Biatları”yla Hz. Peygamber’i ve hasebiyle Mekkeli Müslümanları kentlerine davet etmeye başlamışlardı. Medineliler biatlarında, Hz. Peygamber ve beraberindekiler geldikleri takdirde onları canlarını, mallarını, kendi çocuklarını ve bayanlarını korudukları üzere koruyacaklarına, rahat günlerde de dertli anlarda da İslam Peygamberi’ne tâbi olacaklarına dair and içmişlerdi.
Medine halkının İslam’a teveccühünün altında, öncelikle bu barış dininin kabileler ortasında bitmek bilmez çatışmalara bir son verebileceği ümidi yatmaktaydı. Bundan öteki, Medine musevilerinin son Peygamberin yakın bir vakit içinde çıkacağını haber vermeleri de halk ortasında bu istikamette bir beklentiye yol açmıştı.
Öte yandan, kentin İslamiyet’in etrafa kolaylıkla yayılmasına imkân sağlayacak merkezî bir pozisyonda ve müdafaaya elverişli coğrafik bir yapıda olması, ayrıyeten kervan yollarının üzerinde bulunması da Müslümanlar için Medine’yi cazip bir belde kılıyordu.
“Hz. Peygamber’i öldürme” kararı alınıyor
Medine’ye hicret eden birinci sahabe, Ebû Seleme el-Mahzûmî olmuştu. Büyük Muhaddis Muhammed b. İsmâil Buharî, Birinci Akabe Biatı’ndan (621) sonra Medine’ye İslâm’ı bildirim için gönderilen Mus‘ab b. Umeyr ile Abdullah b. Ümmü Mektûm’u “ilk muhacirler” ortasında saymaktaydı.
Onların gerisinden da başka Sahabeler, kümeler halinde Medine’ye göç etmeye başlamıştı. Müslümanların büyük çoğunluğunun Medine’ye yerleşmesi ve İslamiyet’in orada güçlenmeye başlaması Mekke müşriklerini korkutmuştu.
Kâfirler, Hz. Muhammed’in de bir gün oraya giderek Ashabıyla birlikte kendilerine karşı bir tehlike oluşturacağından telaş ediyorlardı. Bunun üzerine Mekkeli müşrikler Dârünnedve’de toplanıp, Ebu Cehil’in teklifiyle Peygamber Efendimizi öldürme kararı almışlardı.
Buna nazaran, Kureyş kabilelerinin her birini temsilen birer katil bu vazifesi yerine getirecek, böylelikle ismini Hz. Muhammed’in büyük-büyükbabası Haşim bin Abdimenaf’dan alan Hâşimoğulları’nın bütün kabilelere yönelik bir kan davasına yürek edemeyecekleri umulmuştu.
Görevlendirilenler suikast hazırlıklarına başlarken Peygamber Efendimiz de Cebrâil vasıtasıyla durumdan haberdar olmuş, hicret hazırlıklarına başlamış ve Hz. Ebu Bekir’in konutuna gitmişti.
Birlikte hazırladıkları plan yeterince bir kılavuz bulmuşlardı. Abdullah b. Uraykıt ismindeki bu kılavuz, Müslüman olmamakla birlikte sağlam, mert bir kişi olarak biliniyordu. Hz. Ebu Bekir, hicret için evvelce hazırladığı iki deveyi kılavuza vermiş ve üç gün sonra Sevr dağının eteğinde buluşmak üzere onunla sözleşmişti.
Daha sonra beraberce yola çıkarak Mekke’nin güneybatısındaki Sevr dağına varmışlar ve bir mağaraya gizlenmişlerdi. Burada kaldıkları üç gün boyunca Hz. Ebu Bekir’in oğlu Abdullah, geceleri gelerek elde ettiği bilgileri onlara aktarmıştı.
“Lâ tahzen innAllâhe meânâ” / “Üzülme, Allah bizimle beraberdir”
Resul-i Ekrem’i öldürmekle görevlendirilen Mekkeliler konutunun etrafını sarıp gece boyunca beklemiş, lakin hanedeki kişinin Hz. Ali olduğunu öğrenince büyük bir hayal kırıklığına uğramışlardı.
Müşrikler, Hz. Ali’yi tartaklamış, hapsetmiş, bir müddet sonra da hür bırakmışlardı. Başarısız suikast teşebbüsünün akabinde bütün çevreyi taramaya başlayan Mekkeliler, etrafa haberciler göndererek onların başına ödül koyduklarını da ilan etmişlerdi.
Bu aramalar sırasında, içlerinden bir küme, saklandıkları mağaranın yanına kadar gelmişti. Hz. Ebu Bekir duyduğu seslerden tasa ederek, “Ey Allah’ın Resulü! Eğilip baksalar bizi görecekler.” diyor; Peygamber Efendimiz ise Kur’an-ı Kerim’de de işaret edildiği üzere, “Üzülme, Allah bizimledir” yanıtıyla onu teskin ediyordu.
Yüce Allah’ın, Resulü ve onun arkadaşını koruduğu aşikârdı; zira müşrikler mağaranın yanına kadar gelmişler fakat bir örümceğin mağaranın ağzına ağ ördüğünü görerek geri dönmüşlerdi.
İslam kardeşliğinin temelleri Medine’de atılmıştı
Medine’deki Müslümanlar Hz. Muhammed’in Mekke’den ayrıldığını öğrenmiş, ama gecikince endişelenmeye başlamışlardı. Bundan ötürü her sabah Mekke yolu üzerindeki Harre mevkiîne çıkıp, güneş yükselinceye kadar bekliyor, hararet artınca ümitlerini keserek konutlarına dönüyorlardı.
Nihayet Peygamber Efendimiz, 20 Eylül 622’de Medine yakınlarındaki Kûba’ya gelmişler, burada 10 gün kalarak İslam’ın birinci mescidi olan – planını kendisi çizmişti – Kûba Mescidi’ni inşa etmişler –, 27 Eylül 622’de de (bazı kaynaklarda 24 Eylül) Medine’ye ulaşmışlardı.
Peygamber Efendimiz, Medineli çocukların öncülüğünde Ensar’ın söylediği “Tala Al-Bedru Aleyna” (Ay doğdu üzerimize) ilahisiyle karşılanmıştı.
Hicretle gelenler…
Hicretle birlikte; göç edenler (Muhacir) ile onları konuk edenler (Ensar) ortasında tam bir İslam kardeşliği tesis edilmişti. Peygamber Efendimizin “muahat” olarak isimlendirilen uygulaması da bunda büyük hisse sahibiydi. Buna nazaran Resûl-i Ekrem, Ensarla Muhacirleri bir ortaya getirerek her Muhacir için Ensardan bir kardeş tayin etmişti.
Bu kardeşlik kelamda de kalmamış hatta miras Ayetleri gelinceye kadar bu kardeşler birbirine vâris dahi olmuşlardı. Hicret; siyasî, ekonomik, toplumsal, dinî ve askerî alanlarda büyük yararlar sağlamıştı.
Müslümanlar son analizde hicret sayesinde güç bulmuş ve Hz. Peygamber’in önderliğinde bir devlete kavuşmuşlardı. Peygamber Efendimiz “fesat” manasında gelen bir köke sahip olduğu için Yesrib ismini, “hoş ve güzel” manasında Taybe yahut Tâbe’ye çevirmişti. Bununla birlikte belde daha çok “Medînetü’n Nebi” veyahut “Medine-i Münevvere” ya da yalnızca “şehir, şehirlilik, medenilik” manalarına gelen Medine ismiyle anılır olmuştu.
Medine, Hz. Osman’ın şehit edildiği tarihe kadar İslam Devleti’nin birinci başşehri unvanını da taşımıştı. Peygamber Efendimizin Medine ile olan bağı ise vefatının akabinde da devam etmiş ve Mübarek Kabirleri burada yer almıştı.
Müslüman takviminin başlangıç yeri
Hicrî takvim, Medine’ye yapılan göçle beden bulmuştu. Bu takvimden evvel Müslümanların ortasında takvimle ilgili bir standart yoktu. Tarihleme, aşikâr başlı olaylara atıfla yapılıyordu.
Mesela “Fil vakasının ikinci senesi” ya da “Kâbe’nin tamir edilişinin üçüncü yılı” üzere tarih belirlemeleri vardı. Bu durum ise karmaşalara yol açabiliyordu. Bunun üzerine Müslümanlar açısından değerli bir başlangıç noktasına nazaran takvim oluşturulması kararlaştırılmıştı.
Böylece, Peygamber Efendimizin Mekke’den Medine’ye hicreti (622) başlangıç yılı alınmış ve Muharrem ayının birinci günü yılbaşı olarak kabul edilmişti. Biraz karmaşık bir yapısı olan Hicrî takvim, kendi içinde Şemsî ve Kamerî olarak ikiye ayrılmaktaydı.
Buna nazaran, Şemsî takvimin başlangıcı 20 Eylül 622’ydi (Peygamber Efendimizin Kûba’ya ayak bastığı tarih) ve “Güneş Yılı”na nazaran hesaplanmaktaydı. Dünya’nın, Güneş etrafında tam bir dolanımı için geçen müddet ortalama 365 gün 6 saat olarak hesaplanmıştı.
Bugün kullandığımız miladî takvim “Güneş Yılı”na dayandığından ötürü da “Ay Yılı”, “Güneş Yılı”ndan yaklaşık 11 gün daha kısa oluşmaktay. Böylelikle “Ay Takvimi”nin başlangıcı her yıl 11 gün öne gerçek gelmekte. Kamerî takvimin başlangıcı ise 16 Temmuz 622’ydi ve “Ay Yılı” baz alınarak hesaplanmıştı.
“Ay Yılı”, Ay’ın Dünya etrafında 12 defa dolanmasıyla geçen 354 gün 8 saatlik mühlete nazaran oluşturulmuştu. Hasebiyle aylar güneş yılına nazaran kaydığı için de Müslümanlar, Ramazan orucunu tıpkı mevsimde değil her mevsime gelecek biçimde değişik 11 gün kayma ile tutmakta, tıpkı formda Ramazan ve Kurban Bayramlarını her yıl değişen tarihlerde kutlamakta.
Miladî 16 Temmuz 622, Hicrî 1 Muharrem 1
Sonuçta Hicrî takvim, Hz. Ömer’in Halifeliği vaktinde, hicretten 17 sene sonra, 639’da, toplanan bir mecliste, Hz. Ali’nin teklifiyle “Hicretin gerçekleştiği yıl 1 kabul edilerek” oluşturulmuştu.
Matematiksel hesaplamalara nazaran de “1 Muharrem Hicrî 1. Yıl” 16 Temmuz 622 yılına denk gelerek başlatılmıştı. Böylelikle Kamerî takvimde birtakım tadilat ve yenilikler yapılmış, bu takvimin halefi Hicrî Kamerî takvim, bir süreç dâhilinde teşekkül ederek Hz. Ömer vaktinde son formunu kazanmış ve Hicrî takvim ismini alıp, resmiyet kazanarak genel bir kullanım alanı bulmuştu.
Hicrî takvimdeki ay isimleri ise şöyle sıralanmıştı: Muharrem, Safer, Rebiülevvel, Rebiülahir, Cemaziyelevvel, Cemaziyelahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade ve Zilhicce.
—————————-
– Ahmet Önkal, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, “Hicret Maddesi”
– Ahmet Özel, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, “Hicret (Fıkıh) Maddesi”
– Dr. İlhami Ayrancı, “Hz. Peygamberin Medine’ye Hicreti ve Bu Dönemde Uyguladığı Stratejiler” Kalemname Hâkemli Mecmua, Aralık 2018,
– Doç. Dr. Kasım Şulul, “Hicrî Takvim Nasıl Ortaya Çıktı?”, Hicrî Takvim Araştırmaları Merkezi
– Necati Akgür, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, “Takvim Maddesi”