Türkiye’de birçok tatil bölgesi yaz dönemiyle birlikte her yıl olduğu üzere bu yıl da yoğunluk yaşıyor. Ağırlaşan ekonomik kurallar nedeniyle tatile gitmek isteyenler ise bütçelerine uygun bölgeleri seçiyor. Lakin ‘beach club’ ismi altında birçok plaj müşterilerinden fahiş fiyatlar talep ediyor. Kimi otel işletmecileri ise kapattıkları plajlara yalnızca kendi müşterilerinin girmesine müsaade veriyor.
‘Beach club’ işletmelerinin kişi başı fiyatları 60 TL’den başlıyor ve 4 bin TL’ye kadar çıkıyor. Bu fiyatlara ekseriyetle yalnızca havlu ve şezlong dahil oluyor. Kimi işletmeler ise giriş fiyatı almıyor fakat zarurî harcama limitleri koyuyor.
Her yıl gündeme gelen lakin hiçbir ilerleme kaydedilmeyen halkın plajlara fiyatsız erişimi konusunda hukukçular, ‘halkın kumsala sokulmaması istikametindeki müdahalelerin hukuka aykırı’ olduğunu söylüyor.
Volkan Aslan Konuyla ilgili konuşan İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Ana Bilim Dalı’ndan Dr. Volkan Aslan, ‘’Anayasamızın 43. hususunun birinci fıkrası uyarınca, kıyılar, devletin karar ve tasarrufu altındadır. Tıpkı unsurun devamı fıkralarında ise deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen kıyı şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu faydası gözetileceği; kıyılarla sahil şeritlerinin, kullanılış hedeflerine nazaran derinliğinin ve bireylerin bu yerlerden yararlanma imkân ve koşullarının kanunla düzenleneceği belirtilmekte’’ diyor. Aslan, 3621 sayılı Kıyı Kanunu’nda da kıyıların, herkesin eşit ve özgür olarak yararlanmasına açık olduğu belirtiyor.
Anayasa ve yasalar uyarınca kıyıların devlete ve haliyle halka ilişkin olduğunu söyleyen Aslan, ‘’Anayasa Mahkemesi de kıyıların devletin karar ve tasarrufu altında olmasının, buraların özel mülkiyete bahis olamayacağı ve tabiatına uygun olarak, genellik, eşitlik ve hürlük prensipleri gereği herkesin ortak kullanımına açık bulunmaları gerektiğini söylüyor” diyor.
‘VATANDAŞLARIN KUMSALA SOKULMAMASI HALİNDEKİ MÜDAHALELER HUKUKA AYKIRI’
Birçok ülkede kıyılar üzerinde özel mülkiyet tanınmadığına hatta kıyı şeritlerinde büyük tesislere müsaade verilmediğine dikkat çeken Aslan kelamlarına şöyle devam ediyor:
‘’Sahillerin halka ilişkin olması, kıyı şeridinde hiçbir tesis yapılmayacağı manasına gelmemektedir. Kıyı Kanunu, Turizmi Teşvik Kanunu üzere çeşitli kanunlarımızda kıyı şeritlerinde tesis ve yapı yapılabileceğine ait düzenlemeler bulunmaktadır. ‘Beach’ ismi verilen kelam konusu tesisler de günü birlik turizm yapı ve tesisi olarak kabul edilebilir. Lakin suyun karaya değdiği noktaların birleşmesinden oluşan kıyı çizgisi ile kara istikametinde su hareketlerinin oluşturduğu kumluk, çakıllık, kayalık, taşlık, sazlık, bataklık ve gibisi alanların doğal hududunu tabir eden kıyı kenar çizgisi ortası kalan yerlerde bu şekil yapı ve tesislerin yapılması mümkün değildir. Kıyı kenar çizgisinden karaya yanlışsız olan alan ise kıyı şeridi olarak tabir edilmektedir. İşte ‘beach’ olarak isimlendirilen yapı ve tesisler lakin kıyı şeridinde yapılabilir. Hasebiyle verilen müsaadeye bağlı olarak şahıslara günübirlik fiyatlı hizmet sunan bu üzere yerler bu biçimde belirlenen alanlarda özel hizmet verebilir. Kıyı şeridinden taşacak biçimde kıyı çizgisi ile kıyı kenar çizgisi alanı ortasında kalan alanda bu işletmelerin özel bir yetkisi bulunmamaktadır. Örnek verecek olursak, ‘beach’lerin denizin başladığı yere şezlong ve şemsiye koymak suretiyle bunları kiraya verdiği görülse de bunlardan yararlanmak istemeyen bireylerin kendi havlusunu kumsala sererek denize girmelerinde bir sakınca bulunmamaktadır. Çünkü işletmelere eserlerini satmaları için müsaade verilen alan kumsalları kapsamamakta, kumun bittiği yerden itibaren başlamaktadır. Lakin maalesef birçok yerde, güya kumsallar da işletmelere özel tesis edilmiş üzere vatandaşların kumsallara sokulmaması biçiminde müdahaleler görülmektedir. Bu uygulamaların tamamı hukuka karşıttır.”
‘KAMUSAL ŞUUR VE FARKINDALIK YARATILMALI’
Aslan, plaja sokulmama sorunun kişisel davalarla çözülemeyeceğine dikkat çekiyor. Plajların özel mülk olamayacağını söz eden Aslan, “’Beach’ usulü tesislere kıyı kenar çizgisinin gerisinde yetki tanındığı yolunda bir kamusal şuur ve farkındalık yaratılmalıdır. Vatandaşların engellenen kıyılara toplu bir biçimde girmeleri yolunda sergileyecekleri kolektif hareketler ve bunların duyurulması kelam konusu farkındalığa katkıda bulunabilir’’ diyor ve ekliyor; ‘’İkinci olarak, işletmelerin sıkı bir halde denetlenerek faal yaptırım uygulanması da caydırıcı olabilir. Gerçekten mevcut problemlerin başında mevzuatımıza karşıt uygulamaların faal bir formda denetlenmemesi ve cezasız bırakılması gelmektedir. Vatandaşları plaja almamanın ve gibisi hareketlerin Türk Ceza Kanunu’nda hata olarak düzenlenmesi de bu çerçevede düşünülebilir.”
‘HERKESİN EŞİT VE ÖZGÜR OLARAK KIYILARDAN YARARLANMASI GEREKİR’
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yönetim Hukuku Öğretim Üyesi Doç. Dr. Çınar Can Cihan ise Anayasa kararlarına atıfta bulunarak, “Kıyılardan yararlanma konusunda kamu faydası ve hatta daha da ileri gidilerek toplum faydası (kamu faydasının somutlaşmış hali) gözetilmesi gerekmekte olup kıyılardan herkesin eşit ve özgür olarak yararlanması gerekir’’ diyor.
Çınar Can Cihan Evren, ‘’Anayasa kararlarına bakıldığında, kıyılardan herkesin bedelsiz, evvelce müsaade almaksızın ve eşit bir formda yararlanmasının temel olduğu yani temel yararlanma çeşidinin genel yararlanma olduğu görülür. Genel yararlanmadan kasıt ise bireylerin evvelden müsaade almaksızın, kural olarak bir bedel ödemeden kıyılardan denize girmesi, yürüyüş yapması, güneşlenmesi üzere faaliyetlerdir” diyor.
Anayasa’nın 43’üncü unsurunda kıyılardan yararlanmada kamu faydasının öncelikli olduğu belirtilmiş olmakla birlikte kamu faydasının hangi çeşit kullanımlara karşılık geldiğinin açıkça belirtilmediğine dikkati çeken Cihan, “Bu nedenle kanun koyucu temelde ekonomik saiklerle kıyılardan yararlanma konusunda farklı, özel yararlanma öngören düzenlemeler yapabilmektedir. Esasen yasama organının aldığı kararların etrafın korunması, bireylerin kıyılardan yararlanması üzere kamu faydası görünümleri biçiminde değil çoğunlukla ekonomik fayda odaklı olduğu görülmektedir. Burada ortaya çıkan en büyük sorun ise kıyı alanlarının kirlenmesi, bireylerin kıyılardan yararlanamamasıdır. Halbuki bu durum yalnızca Anayasa’nın 43’üncü unsuru ile düzenlenen kıyılardan yararlanma hakkını değil, 56’ncı hususunda düzenlenen sağlıklı ve istikrarlı bir etrafta yaşama hakkını da ihlal eder niteliktedir. Dahası, kıyıların kıt kaynak olduğu göz önünde bulundurulduğunda, uzun periyotta kıyıların artık özel yararlanmaya da bahis olmayacak hale gelmesi ihtimal dahilindedir’’ sözlerini kullanıyor.
‘YETKİ, KURAL OLARAK BELEDİYELERE AİTTİR’
Evren, ‘’Mevzuata nazaran, kıyılardan özel yararlanma mümkün ve bu hususta yetki, kural olarak belediyelere aittir’’ diyor ve kelamlarını şöyle tamamlıyor:
‘’Ancak belediyeler kıyılarla ilgili kullanma müsaadesi verirken kıyılardan yararlanmada öncelikle kamu faydasının gözetilmesi gerektiğini ve kıyılardan yararlanmanın bir temel hak ve hürriyet olduğunu gözden uzak tutmamalıdır. Öteki bir tabir ile yönetimler tarafından verilecek müsaadeler bu kayıt ve kaidelere tabi olup aksi bir müsaade idari yargıda iptal davasına bahis edilebilir’’.
BODRUM BELEDİYESİ: YETKİ, ULUSAL EMLAK MÜDÜRLÜĞÜ’NDE
Muğla’nın Bodrum ilçesi bahsi geçen ‘beach club’ların yaygın olduğu ve yüksek giriş fiyatlarının uygulandığı yazlık bölgelerden biri.
Konu ile ilgili görüşlerine başvurduğumuz Bodrum Belediyesi yetkilileri de şu açıklamayı yapıyor:
“7121 sayılı Kıyı Kanunu kapsamında kıyı kenar çizgisi ile deniz ortasında kalan alanlar (haritalarda çoğunlukla sahil/kumsal olarak belirtilen alanlar) Valilik/Kaymakamlık bünyesinde Ulusal Emlak Müdürlüğü yetki ve denetimindedir. Kullanım ve kontroller, ecrimisil, kiralama vb. süreçler ilgili kurum tarafından yapılmaktadır. Kıyı Kanunu kapsamında yapı tarifine giren uygulamalara ait Belediyeler Yapı Denetim Müdürlüklerince tespitler yapılmakta ve idari kararlar alınarak yıkım ve kaldırma süreçleri uygulanmaktadır. Yeniden kaymakamlık yazı ve talimatıyla kıyıdaki kullanımlara kolluk kuvvetleri ile birlikte belediyenin ilgili grupları de müdahale etmektedir.”
Söz hakkı tanıdığımız Bodrum Ulusal Emlak Müdürlüğü yetkilileri ise görüş bildirmek istemediklerini söyledi.