Geçtiğimiz günlerde ülkemizde birinci maymun çiçeği virüsü hadisesinin görülmesinin akabinde herkesin başında soru işaretleri oluştu. Bize de bulaşır mı? Nasıl bulaşır? Öldürür mü? vs… İngiltere’de yaşayan Harun Tulunay isimli Türk, tam olarak bu hastalıkla gayret ediyor. Merak ettiğimiz her şeyi Harun’a biz sorduk, o anlattı.
Önemli Not: Aşağıda okuyacağınız röportaj, Maymun Çiçeği (monkey pox) hastalığı sebebiyle tedavi gören bir hastanın kendi aktardığı deneyimleri ve bilgileridir. Hastalıkla ilgili en net bilgiler Dünya Sıhhat Örgütü ve bahisle ilgillenen bilim insanlarından alınmalıdır.
Harun benim çok uzun yıllardır tanıdığım yakın bir arkadaşım. Kendisi yaklaşık 7 yıldır Londra’da yaşıyor. En son geçen sene görüştüğümüz Harun’un Instagram kıssalarını görünce şaşkınlık ve panik ortasında gidip geldim. Yürek edip neler olduğunu sorduğumda ise Maymun Çiçeği virüsü (Monkey Pox) kaptığını öğrendim. Bu durumu onun isteğiyle bir röportaj haline çevirdik zira bahisle ilgili dünyada neredeyse çok az şey biliniyor.
Harun’un tedavisi Londra’da Royal London Hospital Whitechapel’da başlamış, şu an tedaviye Royal Free London’da devam ediliyor.
Harun çok geçmiş olsun öncelikle. Ben seni yıllardır tanıyorum lakin okuyanlar için kendini kısaca tanıtır mısın?
Selam Eda. Ben İzmir doğumluyum, 35 yaşındayım. Ankara Hacettepe Üniversitesi’nde Bilgisayar Mühendisliği okudum ve Türkiye’de 10 yıla yakın müddet event yöneticiliği yaptım. Gayim, toplum baskısı ve Türkiye’deki düşmanca LGBT+ siyasetleri yüzünden 2015 yılında ingiltere’ye kaçtım. O yıldan bu vakte da Londra’da yaşıyorum. 2016 yılında HIV tanısı konulmasıyla cinsel sıhhat, HIV ve ruhsal sıhhat alanında çalışmaya başladım. Şu anda Positively UK isminde bir HIV derneğinde Eğitim Koordinatörü olarak çalışıyorum.
O vakit akıllara gelen birinci soruyu sorayım bu açıklamandan sonra: Monkey pox’un HIV olmanla bir ilgisi var mı?
Hayır. HIV denetim edilebilen bir hastalık. HIV çok değişti lakin ne yazık ki beşerler bunun farkında değiller. Tedavi ile denetim altında tutuluyor ve korunmasız seks ile dahi bulaşması mümkün değil. Yani bilim o kadar ilerledi ki artık HIV büsbütün denetim edilebilen ve risk içermeyen bir hastalık. Benim de başarılı tedavi ile viral yüküm sıfır yani HIV bir tehdit ögesi değil. Monkey pox da HIV ile ilişkili bir hastalık değil. O da viral bir hastalık lakin HIV ile tıpkı virüs kümesi dahi değiller. Yani monkey pox yalnızca HIV olanları ya da yalnızca LGBT+ bireyleri etkileyen bir hastalık değil
Peki monkey pox ile tanışman nasıl oldu? “Bir şeyler yanlış gidiyor” fikrini sende oluşturan birinci belirtiler neydi?
Yüksek ateş, lenf bezlerimde şişme ve boğaz tahrişi ile çıktı. Başlangıç etabında bunu bademcik iltihabı ya da ağır bir grip ile karıştırmak çok mümkün. Gerçekten benim de o denli oldu. Fakat ateşim 39 derecenin üzerinde idi ve günlerce inmedi. Bu süreçte acil servisi, buradaki aile doktorumu aradım ancak herkes tonsillitis /bademcik iltihabı sandı. Daha sonra tüm bedenimde kızarıklıklar oluştu. Hakikaten yarı kırmızı yarı beyaz bir mantar üzere görünüyordum. Ateş, üşüme hiç geçmedi. Hakikaten burnumun üzerinde küçük bir lezyon oluştu. Ben anlamıştım fakat çok yeni bir hastalık olduğundan ne yazık ki hekimler tam bilmiyorlar. İngilterede monkey pox testi de her laboratuvarda yapılmıyor. Hadiselerdeki keskin artış nedeniyle de 5 gün kadar sonuç beklemek zorunda kaldım. Hakikaten hem burnumdan sürüntü testi hem de kan testi müspet geldi.
Monkey pox çok yeni bir hastalık ve su çiçeğinin mutasyon geçirmiş hafif bir versiyonu. Belirtiler her durumda tıpkı olacak diye bir kural yok ancak ateş ve lenf bezi ağrıları genelde ortak. Kızarıklık, kabartı daha geç ortaya çıkabiliyor.
Kabartilar genelde yüz, genital bölgeler, boğazda ortaya çıkabiliyor. Yaklaşık 10 gün sonra benim de yüzümde ve boğazımda kabarti/yaralar ortaya çıktı
Sana nasıl bulaştığıyla ilgili fikrin var mı?
Partnerimden bulaştı. Ama burada bir noktaya dikkat çekmek istiyorum, monkeypox cinsel Yolla bulaşan bir hastalık değil. Bunun üzerine ısrarla basmak istiyorum. Monkey pox partikul, beden sıvıları ve yakın deri teması ile bulaşıyor. Yani tükürük ya da enfekte birinin deri/lezyon teması vs ile bulaşabilir. Haliyle seks sırasında deri teması var ve bana da bu yolla bulaştığını düşünüyor tabipler. Ama tekrar ediyorum monkey pox cinsel yolla bulaşan bir hastalık değil ve HERKESE bulaşabilir.
Yani arkadaşımızla yaptığımız sıradan bir temastan ya da topluluk içinde kazara birbirine dokunan insanlardan daha fazlası bulaş sağlıyor, yanlışsız mu anladım?
Yani enfekte birisinin ağzından çıkan tükürük, göz, ağız, burun vs ile bulaştırabilir. Örneğin bana bedenimdeki tüm yara ve kabarıklıklar büsbütün geçene kadar izolasyon altında kalmam söylendi zira yara kabuğu diğer birinin yaralı/hasarlı derisine düşerek bulaştırabilir. Bu mevzuda bilimsel araştırmalar hala sürüyor. Tam olarak nasıl bulaştığı ile ilgili klinik çalışmalar devam ediyor. Monkey pox sahiden çok yeni bir viral enfeksiyon o nedenle Dünya Sıhhat Örgütü’nün ve öbür bilimsel emniyetli kurumların çalışmalarını takip etmekte yarar var. Örneğin sperm ya da vajinal /anal sıvılar ile bulaşıp bulamadığına ait çalışmalar var.
Tedavi sürecin nasıl geçiyor pekala? Ağır mı?
Pek çok insan (hatta yüzde 90-95) bu hastalığı çok hafif atlatıyor. Benim şanssızlığım ne yazık ki ben çok ağır geçirdim. Ateşim düşmedi ve yaralar ağız ve boğazımda çıkarak yutmamı büsbütün engelledi. Tükürüğümü dahi yutamıyordum. Bu nedenle sonunda hastaneye yatırıldım zira beslenemiyordum. Viral hastalıkların tedavisi ne yazık ki mümkün değil. Bedenimizin bağışıklık sistemimizin yenmesini beklemek tek yol. Lakin virüsün çoğalmasını ya da aktivitesini limitleyen deneysel tedaviler var. Tecovirimat – TPOXX bunlardan bir tanesi. Bu şu anda sadece amerikada CDC tarafından onaylanmış bir tedavi. Bu tedavi HIV tedavilerine benzeri çalışıyor. Virüsün çoğalmasını engelleyerek, bedeninin hastalığı yenmesine takviye oluyor. Artık Avrupa’da da onaylandı lakin bu metot ile hiç beşerler üzerinde bilimsel deney yapılmadı. Bu nedenle tesir oranı net değil. Tabipler ingilterede benim üzere çok ağır geçiren şahıslara kendi onayları doğrultusunda bu tedaviyi sunabiliyor. Ben de bunu kabul ettim ve güzelleşme sürecimi önemli manada hızlandırdığını düşünüyorum. Lakin dediğim üzere bu alanda bir bilimsel kanıt/çalışma şimdi yok tesir oranı ile ilgili. Yüzümdeki yara büyüdüğü ve mikrop kaptığı için buna antibiyotik uygulandı. HIV tedavim zati orta vermeden olağan bir biçimde sürüyor. Ağrı kesici, ateş düşürücü tedaviler uygulandı. Ben yutamadığım için damar yoluyla verildi tabi pek çok ilaç. 10 gündür hastanede tedavi altındayım ancak yaklaşık 3 haftadır enfeksiyonla uğraş ediyorum.
İzolasyon sürecinin ne kadar devam edeceğiyle ilgili bilgi verdiler mi?
Eğer monkey pox olan biriyle temasa geçtiysen İngiltere’de 21 gün izolasyona girmen ve bedenini belirtiler için gözlemem gerekiyor. Eğer hastalığa yakalandıysan izolasyon süreci bedenindeki son yara iyileşene kadar sürüyor. Sanıyorum beni yakında taburcu edecekler fakat yüzüm ve bedenimdeki yaralar büsbütün iyileşene kadar hala bulaştırıcıyım bu nedenle konutta izolasyona ve tedaviye devam edeceğim. Bu da herkesin bedenine ve düzgünleşme suratına nazaran değişebilir. Benim bir 2-3 hafta daha izolasyonda olacağımı varsayım ediyorlar
Bizim bu vakte kadar bildiğimiz en tehlikeli bulaşıcı virüs COVID 19’du tüm dünyada. Durumu birebir yaşayan insan olduğun için soruyorum. Monkey pox, COVID’den daha mı tehlikeli sence? Sen daha evvel COVID oldun bir de bildiğim kadarıyla.
Ben şahsen hiç bir iki hastalığın birbiriyle karşılaştırılmasını yanlışsız görmüyorum zira herkesin bedeninin atlatma ve baş etme düzeyi farklı. Örneğin ben 2 defa covid atlattım ve hiçbir semptom göstermedim. Tat ve koku bile kaybetmedim. Ancak monkey pox benim için çok ağrılı ve acılı oldu. Münasebetiyle bana sorarsan ben covid daha hafifti derim. Burada bilinen bir öteki gerçek small pox/chicken pox aşısı monkey pox a karşı %85 tesirli. Bu nedenle İngiltere’de aşı programının önümüzdeki günlerde başlaması tarafında çalışmalar tamamlanıyor. Münasebetiyle monkey pox için hazırlıksız değiliz. Ağır geçirme hastaneye düşürme oranı da covide nazaran düşük. İngiltere’de örneğin 100 yeni hadisenin 10 tanesi benim üzere ağır atlatıyor. Ama hangi virüs daha tehlikeli karşılaştırması bilimsel bir gerçek sunmaz. Zira kimisi gribi çok ağır atlatabilir. Viral enfeksiyonlar hakikaten atlatan kişinin bünyesine bağlı olarak farklı tesir gösterebilir. Dolayısıyla şahısları covid VS monkey pox üzere kıyaslardan uzak durmaya davet ediyorum
Bu hastalıktan korunmak için yakın teması en aza indirmekten diğer deva yok üzere görünüyor. Korunmakla ilgili yapabileceğimiz öteki bir şey var mı, ne dersin?
Evet sanırım covidle de öğrendiğimiz ‘personal space’ (kişisel alan) denen şeye hürmet göstermenin ehemmiyeti. Ayrıyeten bu diyalogların olağanlaşması gerekiyor. Nasıl ki grip olduğumuzda ‘grip oldum bugün buluşmayalım’, vs üzere çekinmeden söyleyebiliyor ya da sorabiliyorsak, birbirimize ‘monkey pox oldum’ ya da ‘belirtin var mı?’ üzere eleştirmeden ve yargılamadan diyalog kurmayı normalleştirmeliyiz. Bencil olmamak değerli. Bedenimizi dinlemek ve şayet ateş vs üzere belirtilerden birini gösteriyorsak izolasyona girmek değerli. Sen çok hafif atlatabilirsin ya da ufak bir yara değersiz görünebilir. Ama benim üzere şahısları hayatını riske atan bir sürece sokabilir.
Harun çok pahalı bilgiler bunlar. Hele ki bahisle ilgili dünyada bile neredeyse çok az bilgi kaynağı varken. Hasta yatağından üşenmeyip yazdığın için ayrıyeten teşekkürler. Çok kısa vakitte tekrar sağlıklı ve sevinçli günlerine döneceğinden kuşkum yok. Sen son bir şeyler eklemek ister misin?
Monkey pox öldüren bir hastalık değil. Hasebiyle herkese panik olmamalarını öneriyorum. Su çiçeği üzere herkes atlatıyor. Kaygıya gerek yok. Lakin hakikat muteber bilgileri okumak, araştırmak, kulaktan dolma bilgilere değer vermemek gerçekten kritik noktalar. Eğer ağır geçiriyorsanız da lütfen izolasyona girin ve telefon ile hastane yahut acil servise ulaşın. Toplu taşıma kullanmamak yayılmayı önlemek için değerli. Doktorların da özel giysi giyerek tedavi etmesi gerekiyor hasebiyle hastaneye gitmeden telefonla irtibata geçmek lazım.
Harun hastalığı ile ilgili gelişmeleri toplumsal medya hesaplarından paylaşmaya devam ediyor.
Instagram: haruntulunay
Twitter: Harun Tulunay