Uyarlama sorunu sanatın en farklı noktalarından biri. Hem uyarlandığı yapıta bağlı kalmak hem de kendi özgün halini yansıtacak derecede dönüştürmek zarureti kelam konusu. Haliyle muvaffakiyet çok sıkıntı. Başarılı örneklerin mumla aranması, parmakla gösterilmesi olağan. Hele bir de dizilerden kelam ediyorsak olay apayrı yerlere gidiyor. Dijitalde işler biraz daha anlaşılır boyutta. Fekat major kanallar için dizi yapmak ve bunun uyarlama olması vahim sonuçlara evrilebiliyor.
Gündemdeki dizilerden biri olan Ömer, geçtiğimiz hafta yayınlanmaya başladı. Sinema sayfasında bir dizinin neden bahis olduğunu soruyorsunuz, haklısınız. Ömer’in uyarlandığı tez edilen Shtisel dizisi konusunda biraz hassasız. Çünkü Netflix’te yayınlanmasına karşın “kesinlikle Netflix işi olamayacak yapımlar” listesinde yer alıyor. Shtisel’i özel kılan lisanı aslında. Sakin, dingin, yormayan, katiyen ajite etmeyen biçimi ile ele aldığı sıkıntıyı de hakkıyla aktarma başarısı gösteriyor. O yüzden geniş kitlelerde karşılık buldu.
KUDÜS’TEN İSTANBUL’A
Shtisel, Kudüs’te “aşırı dindar” Yahudi ailelerin etrafında öyküsünü örüyor. Haredi ailesindeki jenerasyon çatışmasını da derinlemesine anlatan dizi izleyicinin hissini sömürmekten o kadar uzak ki, insanın sarılıp izleyesi geliyor. Taassup sahibi Musevilerin ortasında insani kıymetler, sanatın izah edici gücü ve vaktin ruhuna ışık tutan dizinin uyarlaması olduğunu sav eden Ömer’de durum ne?
Eşya zıddıyla kaimdir. Shtisel’i daha güzel kavramak ve değerini anlamak için Ömer’i izlemek kaide. Öykünün uyarlanmaya çalışıldığı fakat Shtisel’deki dokunaklı tavrın hiç umursanmadığı aşikar. Niyetli baba, iyi evlat, sağduyulu komşular ve sıcak mahalle havası ile başlayan dizi, daha müsabaka sahnesinden itibaren bütün klişelerini kullanıldığı, temel kız ile temel oğlanın gönül problemine temel hazırlanan senaryo haline dönüşüyor. Shtisel ile ortalarında kıssa açısından neredeyse hiç bağlantı kalmamış. Yalnızca esaas oğlanın fotoğraf merakı, mahallenin ve dindar etrafın buna sıcak bakmaması, sonrasındaki çaba… Bu da uyarlama denilen usul için kâfi olmuyor.
PEKİ, NEDİR BU FARKLAR?
Sinema ve bağlı alanlarda ortaya konulan yapıtlarda ‘dil’ dediğimizde yalnızca kıssadan bahsetmiş olmuyoruz. Kamera kullanımı, ses tasarımı, müzik, kurgu, oyunculuk üzere ögelerin kullanımı bir sinemanın lisanını belirler. Lisan dediğimiz şey de hissin ve mananın oluştuğu atmosferin mevcudiyetidir. Shtisel ile Ömer’in bu başlıklar altında incelenmesi ortadaki devasa farkı ortaya koyacaktır.
Ömer’de daha birinci anlardan itibaren baskın bir müzik var. Hatta müziğin olmadığı anlar çok çok az. Müziğin bu derece manipülatif bir araç olarak kullanılması Türk dizi bölümünün değişmez kanunu aslında. Televizyonlardaki üretimlerin tamamına yakını müziği pazarlama ve ajitasyon ögesi olarak kullanır. Ömer’deki en baskın özellik bu. Shtisel’de ise müzik yalnızca gerekli olduğunda kullanılıyor ve daima sakin. Rol çalmıyor. Bir yemeğin içindeki bütün materyallerin tek bir yemeği oluşturması üzere tadı öteki materyallerin önüne geçmemeli.
Müzik ile irtibatlı biçimde oyunculuklar da Ömer’de abartılı. Shtisel’de ise genel sakin lisanıyla uyumlu olarak gerçek. Ömer’de bütün çatışma durumlarında yakın ve geniş açılı çekimlerle müzikle oluşturulmaya çalışılan ajitasyon destekleniyor. Kamera kullanımı da bununla temaslı olarak pazarlama ve yönlendirmeye hizmet ediyor. Shtisel uyarlaması olarak yola koyulan dizi Takva sineması kıvamına ulaşmaya çalışıyor fekat onun da sinematik ögelerinden uzak kalıyor.
Ömer rolündeki Selahattin Paşalı’nın tercihi de manidar. Kurak Günler sinemasında canlandırdığı rol ve öyküdeki LGBT göndermesi sebebiyle geçtiğimiz aylarda sıkça gündem olan Paşalı, Ömer’de bir müezzini oynayarak mesleğinde yeni bir pencere açmış oluyor.
ÖMER, DİJİTALDE OLSAYDI?
Ömer’in öyküsündeki ‘aykırı dindar’ modeli daha evvel de sinema ve televizyonda kısıtlı çerçevelerde yapıldı. Bir televizyon dizisinde olabilecekler çerçevesinde düşünmek de gerekli. Ömer, uyarlandığı Shtisel kodlarıyla, lisanıyla ekrana çıksaydı izlenir miydi? Kesin yanıt vermek mümkün değil ancak izleyici alışkanığının buna hazır olmadığını söyleyebiliriz. Haliyle üretimci da yayıncı kuruluş da bu kolaycı kabule sığınabilir. Fakat sonuçta ortada büyük bir uyumsuzluk ve uyarlanamamışlık var. Dijital platformda olsa üretimci da direktör de daha cesaretli olabilirdi. Netflix’te yayınlanan Bir Oburdur dizisi bunun örneği. Major kanalda yer alsa izlenmeyecek, sinemada vizyona girse gişe yapmayacak şekildeki iş haftalarca konuşuldu. Dijital ile major kanal ortasında bu türlü bir fark olduğunu da kabul etmek gerek.
SON BİR NOT
Ayrıca ele alınması gereken bir husus olsa da yeri gelmişken altını çizmek gerek… Ömer’deki bütün kriz sahnelerinde çocukların da işin içinde olması tek başına ayıp olmaya kâfi. Kucaktaki bebek de karakteri yeni oturan çocuk da yetişkinlerin kavgalarının merkezinde bulunuyor. Shtisel’de katiyetle göremeyeceğiniz bir durum bu. Kaldı ki uyarlama olmasa da bile 8-10 yaşındaki çocuk ya da bebeğin bağırış çağırışın ortasında kalması nasıl kabul edilebilir!
*Ajite eden lisan… Shtisel ise sakin lisanı ve gerçek tutumuyla kalıcı his bırakıyor…
*Daha müsabaka sahnesinden itibaren bütün dizi klişelerini kullanıldığı ve temel kız ile temel oğlanın gönül problemine temel hazırlanan senaryo…
*Shtisel’deki ana karakterin ressam olma isteği ve çizim merakı, mahalle baskısı sebebiyle bunu hayata geçirmekte zorlanması Ömer dizisinde de temel oğlanın…