Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Kısmı’ndan Arş. Gör. Dr. Nihan Öz Nalezen, Ege Denizi’nde Yunanistan’a bağlı Santorini Adası’nda 3 bin 600 yıl evvel meydana gelen yanardağ patlamasının tesirlerini kıymetlendirdi. Milattan evvel 1600 yıllarına tarihlenen Santorini Adası’ndaki yanardağ patlamasına dair bilgileri Mısır medeniyetine ilişkin kaynaklardan elde ettiklerini tabir eden Nihan Öz Nalezen, “Antik Yunan’da Thera diye geçiyor. Büyük Thera patlaması için insanların yaşadığı felaketi nasıl değerlendirdiği ve sonuçları hakkında derin izlere rastlamak mümkündür. Hava sıcaklığının düştüğünü, gökyüzünün karardığını, Santorini Kalderası’nın çökmesinin dev dalgalara sebep olduğunu ve bu dalgaların kıyılara nasıl ulaştığına Mısır bilgilerinden ulaşıyoruz. Tarihî olarak baktığımızda bilhassa ziraî faaliyetlerin düşüşe geçtiğini deniz ticaretiyle ün salan Minos Uygarlığı’nın maalesef sekteye uğradığını görüyoruz. Bu, Minos Uygarlığı’nda büyük bir ekonomik çöküntüye neden oluyor. Bu durum, halkın, rablerin onların yanında yer almadığını düşünmelerine sebep olduğu için beşerler siyasi olarak otoriteye karşı inançlarını yitirmeye başlıyor. Hasebiyle Minos Uygarlığı’nın Miken Uygarlığı’na karşı savunmasız hale geldiğini söyleyebiliriz” dedi.
SANTORİNİ’DEKİ PATLAMA YENİ BİR UYGARLIĞIN DOĞUŞUNA YER HAZIRLAMIŞ
Patlamanın, o periyot hâkim güç olan Minos Uygarlığı’nın çökme sürecine girmesine ve Yunan anakarasında yaşayan bugünkü Batı medeniyetinin kurucusu olarak görülen Miken Uygarlığı’nın güçlenmesine neden olduğunu belirten Nalezen, “Santorini patlaması çağdaş tarihçilik açısından bakıldığında Minos Uygarlığı’nın çöküşü ile ilişkilendirilebilir. Minos Uygarlığı’nda büyük ekonomik çöküşe yol açtığı yadsınamaz bir gerçek. Fakat bizim bugünkü Batı uygarlığı dediğimiz, Mikenlerin, onların yerine geçmesiyle oluşan yeni bir batı uygarlığının oluşmasına da tesir etmiştir” diye konuştu.
AKROTİRİ ANTİK KENTİ, 11 METREYE KADAR KÜL KATMANI ALTINDA KALMIŞ
Milattan sonra 79 yılında Pompei’deki yanardağ patlamasına dair çalışmalarda kül katmanı içinde insan cesetlerine rastlanıldığını lakin Minosların en kıymetli kentlerinden biri Santorini Adası’nda bulunan patlamanın izlerini taşıyan Akrotiri kentinde misal bir görüntü bulunmadığını söyleyen Nihan Öz Nalezen, “Akrotiri kenti neredeyse 6 ila 11 metre kül katmanının altında kalmış. Santorini patlaması meşhur Pompei patlamasıyla kıyas edilir. Pompei’nin 79 yılında yaşandığını düşünülürse aslında Santorini ile karşılaştırılmasının sebebi, Santorini’nin büyüklüğünü ortaya çıkartmak açısından değerlendirilmiştir. Santorini Adası’nda 3 bin 600 yıl evvel meydana gelen patlamada, Pompei’deki üzere kül katmanı içinde bulunan insan cesetlerine rastlanmamasının en temel sebebi, tahminen de insanların Santorini patlaması öncesindeki yaşadıkları ufak sarsıntılar. Bunun üzerine insanların kendilerince adayı terk etmek üzerine aldıkları önlemden kaynaklanıyor olabilir. Yaşananlar, bugünkü senaryoyu anlatıyor. Tıpkı o patlamadan evvel adanın boşaltılması üzere terk edilmesi, bu tahliye günümüzde de tıpkı formda yaşanıyor” dedi.
OSMANLI PERİYODUNDA DE SARSINTI FIRTINALARI YAŞANMIŞ
Aynı kısımda Doğu Akdeniz çalışmaları yapan Dr. Öğretim Üyesi Orçun Nalezen ise Ege coğrafyasında yaşamış insanların toplu formda göç ettiklerinin izlerine rastlanıldığını lakin bunun doğal afetler sebebi ile olup olmadığının tespit edilemediğini belirterek, “Ege Denizi’nin çok büyük bir depremselliğe sahip olduğu konusunda uzun süren Türk hakimiyeti periyoduna ilişkin hatırı sayılır ölçüde elimizde data mevcut. Hatta buradaki depremselliğin bölgedeki politik gelişmeler üzerine son derece belirleyici tesirler uyandırdığını düşünmemize yetecek kadar da bilgiye sahibiz. Bununla birlikte bugünkü yaşadığımıza emsal sarsıntı fırtınalarıyla birinci kere karşılaşmıyoruz. Çabucak Türklerin bahtının Ege ile buluştuğu 14’üncü yüzyılda benzeri bir sarsıntı fırtınasıyla karşılaşıyoruz. Bilhassa 1354-1417 yılları ortasında bir dizi zelzele yaşanıyor. Bunlar Batı Anadolu’da da Rodos, Midilli üzere kıymetli adalarda da hissediliyor lakin eldeki kayıtlar spesifik olarak zelzelelerin merkezinin Santorini mi yanardağ mı olduğunu söylemeye yetmiyor. Benzeri bir zelzele fırtınasını 15’inci yüzyıl sonları ve 16’ncı yüzyıl başlarında da görüyoruz. Bu devir Osmanlı hakimiyetinin Ege Denizi’nde kalıcı biçimde kurulduğu periyoda tekabül ediyor. Özellikle 1463- 1520 yılları ortasında bir dizi zelzele yaşandığını biliyoruz. Bunlardan bir kısmının Santorini merkezli olması son derece muhtemel. Bu zelzelelerin Kahire’ye kadar, Girit’e kadar tesirleri olduğunu söylemek mümkün. Osmanlılar bu periyotta zelzelelerle çaba yahut sarsıntı öncesinde alınan önlemlere ait aktif kurumlar natürel ki geliştirememişlerdir. Lakin özellikle kamu binalarının tamiri, sarsıntı sonrasında ya da hakimiyetin müdafaası için çok kritik kalelerin tamiri ve tadili için hatırı sayılır ölçüde çabayı ortaya koyduklarını ve bunu belgelediklerini tabir etmek mümkün” diye konuştu.
