Dünya 28 Şubat 1986 Stockholm’den gelen bir haberle sarsıldı.
İsveç’in toplumsal demokrat başbakanı Olof Palme o gece eşi, oğlu ve oğlunun kız arkadaşıyla birlikte sinemaya gitmişti. Her vakit olduğu üzere tekrar yanında muhafazaları yoktu. Palme, sinema çıkışında kimliği meçhul bir saldırgan tarafından yakın uzaklıktan ateşlenen ve karnına isabet eden iki kurşunla öldürüldü. Eşi Lisbet de hücumda yaralandı. Silahsızlanma savunuculuğuyla tanınan bir siyasetçinin, bir silahlı hücuma kurban gitmesi, tüm dünyada manşetlere taşındı.
Aradan 38 yıl geçti. Bu süreçte Palme suikastına dair yüzlerce, hatta binlerce teori ortaya atıldı. Bazıları Başbakan’ın öldürülmesinin gerisinde CIA ya da KGB üzere ulusal istihbarat kuruluşlarının olduğunu öne sürerken bazıları de Palme’nin silah tüccarlarını kızdırdığı için öldürüldüğünü tez ediyordu. Soruşturmada terör örgütü PKK’nın ismi da sık sık geçiyordu.
Özellikle son 30 yılda çok farklı teoriler ortaya atıldı. Örneğin CIA’in 1986 tarihli bir özel raporunda, suikast için “KGB’nin klasik dezenformasyon kampanyalarından biri” tabirleri yer alıyordu. Alman Die Zeit gazetesinde 1995’te yayımlanan bir makalede, hücumun gerisinde İsveçli çok sağcı polis memurlarının bulunduğu argüman ediliyordu. Yugoslavya güvenlik güçleriyle ve CIA’le kontaklar kuranlar da vardı. (CIA yetkilileri bu tezlerin “mutlak saçmalık” olduğunu söylemişti.) Palme’nin apartheid’a karşı çıktığı için Güney Afrika idaresi tarafından öldürtüldüğünü söyleyenler de oldu.
DÖRT YIL EVVEL SON AÇIKLAMA YAPILDI
İsveç polisinin uzun müddetli soruşturmasının akabinde nihayet bir isim “olası” katil olarak öne çıktı. Bu kişi bir grafik dizayncı olan Stig Engström’dü.
Palme suikastı evrakının Başsavcısı Krister Petersson, 10 Haziran 2020’de düzenlediği basın toplantısında Engström’ün cinayeti tek başına işlediği sonucuna vardıklarını, 2000 yılında ölen katil zanlısını sorgulama ihtimalleri kalmadığı için artık belgeyi kapatmak durumunda kaldıklarını belirtiyordu.
Polis, ismi birinci olarak İsveçli gazeteci Thomas Pettersson’un 12 yıl sürdürdüğü araştırmalarda zanlı olarak geçen Engström’ün olayla ilişkisini soruşturmaya 2018 yılında başlamıştı.
ENGSTRÖM “SKANDİA ADAMI” OLARAK ANILIYORDU
İsveç devlet televizyonu SVT’nin o devirdeki haberinde Engström’ün Palme’nin vurulduğu yerin çabucak yanındaki Skandia finans şirketinde çalıştığına dikkat çekiliyordu. Habere nazaran, Engström binayı saat 23.19’da terk etmiş, iki dakika sonra da Palme vurulmuştu.
Silah eğitimi aldığı ve hücumda kullanılana misal bir tabancaya erişimi olduğu belirtilen Engström, tabirinde yolda yürürken kaldırımda sırt üstü yatan birini gördüğünü söylemiş ve “Yerde kan gördüm. Metro istasyonuma gidip gitmeme konusunda tereddüt ettim” demişti.
Engström, Başbakan’a yapay teneffüs yaptırdığını da söylemişti lakin ortada bu türlü bir durum yoktu.
Savcı Krister Petersson’un basın toplantısında söyledikleri şaşkınlık yarattı
AÇIKLAMA SORU İŞARETLERİ YARATTI
Soruşturma boyunca suikastın görgü şahidi olarak tekraren tabirine başvurulmuş olan Engström’ün isminin kuşkulu olarak öne çıkması, o periyotta pek çok kişi için sürpriz oldu.
Engström’le ilgili teori soru işaretleriyle karşılandı. Engström etrafında Palme’nin siyasetine eleştirel tutumuyla biliniyordu ancak kısa uzunluklu ufak tefek bir adam olarak, şahitlerin çizdiği eşkale uymuyordu. Dahası Engström’ün bu türlü bir cürüm geçmişi de yoktu.
Suikastın 20’yi aşkın gördü şahidi vardı. Şahitlerin hepsi, şüpheliyi 30 ila 50 yaşları ortasında 180-185 santimetre uzunluklarında, koyu renk ceket giymiş bir erkek olarak tanım ediyordu. Lakin hiç kimse katilin görünümüne dair öteki bir detay veremiyordu.
Engström’un eski eşi, 2018’de Expressen gazetesine verdiği röportajda, Engström’ün hatalı olma ihtimalinin çok zayıf olduğunu belirterek “Çok korkak biriydi. Bir sineğe bile ziyan veremezdi” tabirlerini kullanmıştı.
YAPAY ZEKÂ YENİ BİR BAKIŞ AÇISI KAZANDIRDI
Aradan geçen dört yılda yapay zekâ teknolojisinin akıl almaz bir süratle gelişmesi, Olof Palme suikastına da yepisyeni bir bakış açısı kazandırdı. Yeni yazılımlar kullanılarak yapılan tahliller sonucu oklar diğer bir isme döndü.
Yapay zekânın şüphelilerin fotoğraflarını kıyaslaması sonucunda, öteki bir kritik şahidin yüzünün, robot fotoğraflara Engström’den daha fazla benzediği ortaya çıktı.
Bu gerçeği ortaya çıkaran kişi ise Filt isimli üretim şirketinin belgesellerden sorumlu yöneticisi Jon Jordas oldu.
Jordas, The Times gazetesine yaptığı açıklamada, Olof Palme suikastıyla ilgili “hikâyede bir boşluk olduğunu” hissettiğini belirtti.
OĞLUNUN TANIMIYLA ÇİZİLEN ROBOT FOTOĞRAF KULLANILDI
Soruşturmanın kapanmasının akabinde Jordas, olayla ilgili kamuoyuna açılmış yeni evrakları taramaya başladı. Jordas bu süreçte bir robot resme denk geldi. Resim Palme’nin oğlu Marten’in sözü üzerinden çizilmişti. Marten Palme, fotoğraftaki kişinin Başbakan’ın vurulduğu dakikalarda, sinemanın yakınlarında dolaştığını söylemişti.
Jordas, Palme’nin oğlunun çizdirdiği robot resmi evrakın şüphelileriyle kıyaslanmak üzere yapay zekâya yüklediğinde epeyce değişik bir tablo ortaya çıktı. Yapay zekâ Engström’ün yüzüyle robot fotoğraf ortasında yüzde 18’lik bir eşleşme tespit etti.
Yazılım bir öteki kuşkulu olan Christer Pettersson için ise yüzde 25’lik bir eşleşme oranı belirledi.
1989 yılında Palme cinayetiyle alakalı olarak resmen suçlanıp ve cezaevine gönderilen lakin 1990 yılında beraat eden Pettersson, 2004 yılında hayatını kaybetti.
Palme bu türlü bir silahla öldürülmüştü
TEST EDİLMEYEN TEK SİLAH ONUNDU
Jordas’ın yaptığı yapay zekâ tahlilinde en yüksek eşleşme oranını yakalayan kişi ise Christer Andersson oldu. Geçmişte metro sınırlarında vatmanlık yapan, daha sonra ise yatırımcılığa başlayan Andersson, Palme’nin vurulduğu noktaya yakın bir yerde yaşıyordu. Üstelik tıpkı Palme suikastında kullanılan üzere bir .357 Magnum tabancaya sahipti.
Andersson’un konutuna yapılan baskında rastgele bir ipucu elde edilememişti. Lakin polis Andersson’un 1995’te verdiği sözlerdeki tutarsızlıklar olduğunu düşünmüştü. Dahası 90’lı yıllarda Andersson hakkında açılan soruşturmalarda yetkililerin karşısına çıkmayı reddetmişti.
Daha da farklı olan bir öteki ayrıntı da Andersson’un silahını balistik inceleme uzmanlarına vermeyi reddetmesiydi. Bu nedenle Andersson’un tabancası Stockholm bölgesindeki kayıtlı .357 Magnum’lar ortasında test edilmeyen tek silah olarak kaldı.
Ekonomik problemler yaşadığını belirten Andersson, silahını borçlarını ödemek için sattığını öne sürdü.
POLİS KAPISINA GELİNCE İNTİHAR ETTİ
Polis Andersson ismine tanıklık yapan birtakım şahısların tabirlerinde de tuhaflıklar yakaladı. Dahası Andersson silahını bir yabancıya satarak da hata işlemişti.
Andersson’un silah taşıma lisansı da televizyona ateş ettiği için askıya alınmıştı. Tezlere nazaran o sırada ekranda Başbakan Palme vardı. Andersson ise savunma olarak televizyona taammüden ateş etmediğini, bir kaza olduğunu söylemişti.
Tüm bu tuhaflıklara rağmen polis Andersson’u soruşturmayı bıraktı. 1995-1998 yılları ortasında beş sefer sorgulanan Andersson, 2008’de polisin bir kere daha kapısını çalmasına dayanamayarak intihar etti.
Jordas, polisin Andersson’u soruşturmayı bırakmasının sebebinin, suikastın gerisinde terör örgütü PKK’nın bulunduğuna inanılması olduğunu belirtti.
Daily Mail’in aktardığına nazaran, The Times’a konuşan Jordas, “Koşullara bakarsanız ve pratik açıdan düşünürseniz, birçok şey bunun bir yalnız kurdun işi olduğuna işaret ediyor” dedi.
Mart 1986 tarihli haberlerde bir gün suikastı Kızıl Ordu Fraksiyonu üstlenirken birkaç gün sonra katilin Latin ya da Ortadoğu kökenli olduğu söyleniyor yahut bir büyükelçilikte saklandığı argüman ediliyordu.
DOSYA YİNE AÇILACAK MI?
Teorilerini “The Last Book on the Murder of Olof Palme” (Olof Palme Cinayeti Üzerine Son Kitap) isimli çalışmasında bir ortaya getiren Jordas, Andersson’un Palme’yi sinemaya girerken gördüğünü ve eline silahını oralarda dolaşmaya başladığını argüman etti.
Palme ailesi ve İsveç makamları şimdi bu yeni teoriyle ilgili bir açıklama yapmış değil. Marten Palme, 2020’de İsveç Radyosu’na yaptığı açıklamada savcıların gerçek sonuca vardıklarına inandığını ve soruşturmayı kapatmakta haklı olduklarını söylemişti.
Jordas’ın bulgularının belgenin tekrar açılmasına yol açıp açmayacağını vakit gösterecek. Lakin Andersson’un da artık hayatta olmadığını ve Savcı Petersson’un Engström’le ilgili kullandığı “Katil zanlısını sorgulama ihtimalimiz kalmadığı için belgeyi kapatmak durumunda kaldık” kelamlarının burada da geçerli olabileceğini hatırlamakta yarar var.
Daily Mail’in “Has AI solved 38-year-old mystery of Swedish PM’s assassination? Sleuth’s analysis of forgotten facial composite yields new clue in 1986 killing of Olof Palme as findings point to ‘private investor'” haberinden ve arşivdeki haberlerden derlenmiştir.