Mustafa Kemal, Harp Akademisi’nden yüzbaşı rütbesi ile mezun olduğunda Şam’a 5’inci Ordu’ya tayin edildi. 30’uncu Süvari Alayı’nda stajyerlikle askerliğe başladı.
Burası bir sürgün yeriydi. O da ihtilalci fikirlere sahip, sakıncalı bir asker adayı olduğu için buradaydı. Yanındaki arkadaşı Müfit Özdeş de birebir yere gönderilmişti.
Heyecanlı ve idealist bu iki subay için birinci misyon yerleri, travmatik bir tecrübeydi. Bağlı oldukları birlikler, “isyan ediyorlar ve talan yapıyorlar” mazereti ile kimi köyleri soyguna gidiyor, ele geçirdikleri paralar kumandanlar tarafından paylaşılıyordu. Bu paylaşıma şahit olup ortak olmamak ise riskliydi. İki genç stajyer yüzbaşı, dışlanma ve hatta öldürülme tehlikesine karşın bu soygunlara, ortak olmayı reddettiler.
KÖYLÜLERE YAKLAŞIMINDAKİ FARKLILIK
Mustafa Kemal’in dürüstlüğü ve askerlik prensipleri kısa müddette bölgedeki köylüler tarafından fark edildi. Bu kumandan başkalarına benzemiyordu.
Bir vakit sonra Dürziler isyana kalkışacak, Osmanlı birliği zorda kalacaktı… O sırada Mustafa Kemal’in olaya başkalarından farklı yaklaşımı herkes için kurtarıcı oldu.
Ancak bu hadise, Atatürk ile kumandanı ortasında sert bir tartışmaya neden oldu. Atatürk tavizsizdi…
Prof. Dr. Afet İnan, bu anekdotu “Atatürk Hakkında Hatırlar ve Belgeler” kitabında şöyle anlatıyor:
MEZAR TAŞINDAKİ YAZI
Osmanlı kuvvetlerinin merkezi “Busrülharir” dir. Osmanlı devranında bu “Busrülharir”, Dürzilerin ebediyen muvaffak oldukları bir merkezdir. Mustafa Kemal orada bir Türk kumandanın mezar taşında şu yazıyı okumuştu: “Hüsnü Bey Karrase’de kurban üzere oldu şehit.” Karrese, Mustafa Kemal’in bağlı olduğu kuvvetlerin bulunduğu Busrülharir’in yakınında bir yerdir. Busrülharir merkezinde toplanmış olan Osmanlı kuvvetleri talim ve eğitim ile meşguldür. Onun üstünde Dürziler çok kuvvetli süvari ve piyade kıtalarıyla, bir gün bu Osmanlı kuvvetine taarruz ediyor.
‘SİZ BANA BIRAKIN’
Taarruz eden kuvvetler çok üstündür. Talim yerinde bulunan Osmanlı kuvvetlerinin kumandanı, derhal Mustafa Kemal’e müracaat ederek: “Ne yapalım?” diye soruyor.
Mustafa Kemal yanıt veriyor: “Talim ve tatbikatınıza devam buyurunuz.”
Kumandan’ın telaşla, “Fakat görmüyor musunuz, atak ediyorlar” demesi üzerine, Mustafa Kemal, “Evet görüyorum, fakat ben onları bilirim; onlar namuslu adamlardır, kendilerine silah kullanmayanlara karşı silah atmazlar” diye fikrini söylüyor. Gerçekten o denli oluyor. Osmanlı kuvvetlerince hamle edenler karşılık görmeyince şaşırıyorlar, konuşacak adam arıyorlar.
Onlarla Mustafa Kemal konuşuyor ve kendilerini o gece konuk ediyor, şefleriyle arkadaş oluyor. O gün hepsini yerlerine iade ediyor.
KOMUTANI İLE TARTIŞMA
Bu olayın sonraki günü Şam Jandarma Kumandanı olan bir miralay, mürettep kuvvetin bulunduğu yere gelmiş, Kumandan Lütfi Bey ile görüşüyordu. Mustafa Kemal de bu toplantıya davet olunmuştu. Şam Jandarma Kumandanı Dürzilerin püskürtülmesinden ötürü Lütfi Bey’i tebrik ediyordu. Kumandan, “Hayır,” diyor, “biz püskürtmedik; onlar gittiler.” Jandarma kumandanı ısrar ediyor: “Hayır, bu sıkıntıyı Zat-ı Şahane’ye arz ederken ‘behemehal püskürtüldü’ diye yazmak lazımdır.”
Şam Jandarma Kumandanı Zat-ı Şahane’ye yazılacak telgrafin taslağını kaleme almasını Mustafa Kemal’den rica ettiğinde Mustafa Kemal’in karşılığı şu olmuştu: “Ben bu türlü bir sahtekârlığa alet olamam. Esasen ortada mağlup da yoktur. Ancak hakikati söylemek lazımsa onlar kazandılar.”
‘SEN CAHİLSİN’ KELAMINA YANIT
Şam Jandarma Kumandanı, “Sen şimdi cahilsin; Zat-ı şahaneyi anlamamışsın” dedi. Mustafa Kemal bu adama şu karşılığı verdi: “Ben bilgisiz olabilirim, ancak Zat-ı Şahane olan zatın, bilgisiz olmaması ve sizin gibilerin mahiyetini anlayabilmesi lazımdır.”
ÇERKEZ KÖYLERİ DE EMSAL DURUMDA
Benzer bir öykü, Mustafa Kemal’in Çerkez köyleriyle alakası üzerine…
Kuneytara, Şam’ın yakında Osmanlı’nın Türk Çerkezlerini yerleştirdiği bir köy…
Bu köy ve civarına bir ordugah kurma vazifesi Mustafa Kemal ve arkadaşı Müfit’e veriliyor. Bu talimat yerine getiriliyor. Türk Çerkezler bu durumdan mutlu, Osmanlı askerini konutlarında memnuniyetle ağırlıyorlar. Lakin etrafta öbür kökenden gelen Çerkezler de var ve onların ordugahı basacağı istihbaratları geliyor. Bir kez Mustafa Kemal direkt bu türlü bir tehlike ile karşılaştığında zekasını kullanarak takibindekileri alt ediyor.
Devamında ise daha büyük bir tehlike yaşanıyor. Tekrar birebir kitapta şöyle aktarılıyor:
‘SEN NE DERSEN YAPARIZ’
Bir gün Mustafa Kemal, arkadaşı Müfit’le bir arada Kuneytara doğusunda bir Çerkez köyüne gidiyor. Köylü bu gelenleri birinci evvel güzel görmüyor, yeterli karşılamıyor,
bunları da soygunculardan sanıyor. Buna karşın Mustafa Kemal ve Müfit’i usulen konutlarına kabul ediyorlar. Mustafa Kemal bir süre bu köylülerle görüşüyor ve çok geçmeden onlar Mustafa Kemal’den hoşlanıyorlar. Ona kelam veriyorlar: “Siz” diyorlar, “ne derseniz yaparız, ama devlet ismine şimdiye kadar başımızı ezen yönetimin emrettiğini yapmayız.”
MÜFİT’E OLMAYACAK GÖREV
Kuneytara civarındaki Osmanlı kuvvetleri oradaki köylerden birini yok etmek için üstten bir buyruk alıyorlar. Bu köyün üzerine sevk edilen kuvvetin kumandanı Lütfi Bey’dir. Mustafa Kemal ve Müfit bu harekette sessizdirler. Tam köyün karşına geldiği vakit inanılmayacak bir görüntü görülüyor: Bu tek köy, o gelen bütün Osmanlı kuvvetini yenebilecek tedbir almıştır.
İNİSİYATİF ATATÜRK’TE
O vakit kuvvet kumandanı Lütfi Bey Mustafa Kemal’e başvuruyor, “Ne yapalım?” diyor. İtiraf etmek lazımdır ki Mustafa Kemal bu köyü yok etmek istemiyordu; zira o bu köy halkını ihtilal ve ihtilal namına kazanmış bulunuyordu.
Şimdi buyruk ve kumanda Mustafa Kemal’e geçmiştir. O, bir kısım kuvvetleri Müfit’in buyruğuna vererek onu bir tarafta köye sevk ediyor ve öteki bir kısım kuvvetleri de Çerkez Kolağası Mehmet Bey’in kumandasında olarak merkezden hamleye kaldırıyor. Mustafa Kemal, Müfit’i o denli bir cepheye sevk etmişti ki, Müfit buradan hamle edemezdi ve esasen atak etmemesi lazımdı; zira o köyün halkı daha önce Mustafa Kemal’e bağlılık kelamı vermişti. Çerkez Mehmet Bey aldığı buyruk üzerine merkezden atak ediyor.
BAĞIŞLIYORLAR
Mustafa Kemal, daha fazla bu Mehmet Bey’i takip için, onun peşi sıra giderek köyün içine giriyor. Burada Mustafa Kemal’in gördüğü görünüm şu idi. Köylüler Çerkez Mehmet Bey’i kuşatmışlar, taş ve topaçla öldürmek üzere idiler. Bu sırada idi ki, Mustafa Kemal köye giriyor. Köylüler kendisini görünce etrafını alıyorlar ve “Sen ne dersen o olsun” diyerek Mehmet Bey’i Mustafa Kemal’e bağışlıyorlar.
Osman Erbil