Salonda hepimiz nefesimizi tutmuş kürsüdeki bilim insanını dinliyoruz.
Çok kolay bir lisanla anlatıyor.
O anlattıkça biz şaşırıyoruz.
Çünkü 85 yıldır sağlığımızla ilgili olarak bize anlatılan, daha da değerlisi inandırılan bir efsaneyi, hurafe haline çeviriyor.
Konu antioksidanlar…
NE DİYORLARDI SAĞLIKLI HAYAT UZMANLARI BİZE
Ne diyorlardı 30 yıl boyunca bize antioksidanlar hakkında…
“Serbest radikal ismi verilen kararsız moleküller nedeniyle oluşabilecek hücresel hasarın engellenmesinde yahut yavaşlatılmasında katkı sağlayan unsurlar.”
Yani şuna inanmıştık:
“Antioksidanlar, hücreleri kanser ve kalp hastalıklarında karşımıza çıkan özgür radikallere karşı korur…”
Yani bilhassa kansere karşı “Vücudun kalkanıdır…”
Bir üstün kahramandı antioksidanlar değil mi…
Yaban mersini efsanesinin doğuşuydu…
Bol bol yiyin, bilhassa sabahları yiyin deniyordu.
Çilek, ahududu, lahana…
İŞTE BU EFSANE EVVELKİ GECE ÇÖKTÜ
Antioksidanlar 1940’lı yıllarda bulundu.
Önceki gece işte 85 yıllık bu antioksidan efsanesi ile ilgili şok edici bir gerçeği öğreniyoruz.
Üstelik bunu söyleyen, çok ünlü bir bilim insanı.
Genetik konusunda çalışıyor.
26 Nobel kazanmış bir üniversitenin gen araştırmaları kısmının başında.
Şokun ne olduğunu yeterli anlatabilmem için evvelki gecenin başına dönmem lazım.
KOÇ ÖDÜLLERİNDE BİR YILDA İKİNCİ BİLKENT BAŞARISI
Bu yıl Vehbi Koç mükafatı Doç. Dr. Kıvanç Birsoy’a verildi.
Böylece Koç Üniversitesi Rahmi Koç bilim ödülünden sonra Koç mükafatı de Bilkent mezunu bir bilim insanına gitti.
İzmirli bir hemşerim Doç. Kıvanç Birsoy’a…
Ödülün gerekçesi şu cümleyle açıklandı:
“Amaçları kanser gelişiminde rol oynayan ve tedaviyi amaç olabilecek metabolizma yollarını ortaya çıkarmak.”
Bize bugüne kadar çok az bilim insanından dinleyebildiğimiz kolay bir anlatımla açıklıyor emellerini.
MİCHAELANGELO MERMERİN İÇİNDEKİ IŞIĞI GÖRMÜŞTÜ BİZ DE GEN’İN İÇİNDEKİNİ
Önce Michelangelo’dan bir alıntı yapıyor:
“Ben mermerin içindeki ışığı görüyorum” diyormuş.
“Biz de genlerdeki ışığı görmeye çalışıyoruz” diyor ve devam ediyor:
“Amacımız, besinlerin metabolizmaya tesirini görebilmek.” diyor.
NORMAL BİR İNSAN YILDA BİR TON YAKIT YAKIYOR
Bir insanın kanında olağan bir günde 5 bine yakın başka besin hususu bulunuyormuş.
Sıradan bir insan yılda 900 bin kalori yakıyormuş.
Düşünebiliyor musunuz yılda 1 ton yakıt demek bu.
Bu kalori için de tabi ki besine gereksinimi var.
HER ORGANIN SEVDİĞİ FARKLI BİR BESİN VAR: MESELA BEYİN
Sonra benim için enteresan bir şey söylüyor:
“Her organın sevdiği bir besin vardır. Mesela beyin şekeri sever. Lenfler kolesterolü çok sever. Pankreas yağı sever.”
Bir parantez açıp tümörlere geçiyor:
Tümör de bir organdır. Öteki organlardan farkı şudur: Organlarımız bedenden gelen sinyalleri dinler, lakin tümörler dinlemez.”
TÜMÖRLER HANGİ BESİNLERİ SEVERLER
Tümörlerin bir öbür özelliği daha var.
Geldikleri organların özelliklerini hatırlıyorlar.
Dolayısıyla o organların sevdiği besinleri de…
İşte tam bu noktada yazının başında değindiğim hepimizi şaşırtan açıklamasına geliyorum.
TÜMÖRLERİNEN SEVDİĞİ BESİN ANTİOKSİDANLARDIR
Tümörler antioksidanları severler.
Yani…
Yani şu:
Biz bedene faydalı diye durmadan aldığımız antioksidanlar tümörü besliyor, çoğalmasını arttırıyor.
Siz kansere güzel gelir diye yaban mersini yerken, aslında kanserli hücreleri, münasebetiyle tümörü besliyorsunuz, azmanlaştırıyorsunuz.
Birsoy araştırmalarının sonucunu çok net bir cümleyle tamamlıyor:
Kanser evresine geçildiğinde antioksidan bize fayda değil, tam aksine zarar veriyor.
Bu sözleri işittiğimiz an salonda herkes birbirine bakıyor.
85 yıllık bir yaban mersini efsanesi gözümüzün önünde tarumar oluyor.
TÖRENDEKİ YAŞLI DAVETLİLERİN EN MERAK ETTİĞİ SORU
Vehbi Koç ödül merasimlerine katılan davetliler güya her geçen yıl biraz daha yaşlı bir profil ortaya çıkarıyor.
Böyle bir sunum dinleyince o yaşlı beşerler doğal olarak şunu merak ediyor:
“Acaba hayatımızın geriye kalan müddetinde bu araştırmaların bize bir faydası olacak mı?”
Doç. Birsoy, “15-20 yıl içinde bu araştırmaların tedavi amaçlarında sonuçlarını göreceğiz” diyor.
Daha şimdiden antioksidanların kanserli hücre üzerindeki azdırıcı tesirini bilmek değerli değil mi.
Karşımızda yeni jenerasyon farklı bir bilim insanı var.
Bilimsel açıdan nasıl bir noktada olduğunu anlamak istiyorsanız Google Scholar’a girin ve tek başına yahut diğerleriyle birlikte yaptığı araştırmaların bildirilerine bakın.
Kaç yayını var sayamadım.
TİPİK KARŞIYAKALI BİR İNSAN NASIL BİRİDİR
Benim hemşerim ya, biraz da onun İzmirli tarafını anlatayım.
Ben İzmirli diyorum fakat kendisi “Tipik bir Karşıyakalıyım” demeyi tercih ediyor.
Bir İzmirli için “Tipik Karşıyakalı kimdir” diye düşünüyorum.
Türkiye’nin en Atatürkçü bölgesi.
Girit göçmenlerinin tercih ettiği semt.
Ama biz Namık Kemal Lisesi öğrencileri için “Futbolda en sıkı rakip.”
“Lise futbolunda en fanatik taraftar.”
Hala o denli mi bilmiyorum. Lakin şunu çok uygun biliyorum.
Karşıyaka Türkiye basket liginin en uygun gruplarından biri.
EN ZEKİ BEŞERLER İZMİR FEN LİSESİ’NDEN Mİ ÇIKAR
Ancak liseyi İzmir Fen Lisesi’nde okumuş.
“Hayatımda tanıdığım en zeki beşerlerle o okulda tanıştım” diyor.
Annesi ve babası tıp okumasını istiyormuş. “Tıp olmazsa mühendislik” diyorlarmış.
“Bense giriş imtihanında tercih yapılırken bir tek yer yazdım. Bilkent genetik kısmı.”
BİR TEK GENETİK KISMINI YAZINCA ANNESİ AĞLAMIŞ
Akşam konuta gelince bunu annesine söylemiş.
“Annem kederinden ağladı” diyor ve kelamını şöyle tamamlıyor:
“Bu ödül için Vehbi Koç Vakfı ve seçici heyetine işte bu nedenle de teşekkür ediyorum. Umut ediyorum, bugün bu ödül annemle babamın ıstırabı de gidermiştir.”
Tek tercihle başlayan bu tutku, bugün onu dünyanın en tanınmış gen araştırmacılarından biri haline getirmiş.
BİR BİLİM İNSANI NEDEN HARVARD’I REDDEDİP KÜÇÜK BİR ÜNİVERSİTEYE GİDER
Lisans üstü çalışma için New York’ta Roosevelt Üniversitesini tercih etmiş.
Oysa Harvard ve Yale de kendisine teklif varmış.
Prof. Gökhan Hotamışlıgil onu Harvard’daki araştırma laboratuvarına almak istemiş.
Ama o Roosevelt Üniversitesini seçmiş.
Tabi insanın aklına çabucak şu soru geliyor.
Bir bilim insanı Harvard’ı nasıl reddeder? Nasıl küçük bir üniversiteyi tercih eder?
Çok enteresan bir cevap veriyor:
“Bir mantık seçimi değildi. Hislerimle seçtim.”
Hayatım boyunca ben de buna çok inandım.
En kıymetli kararlarımı mantıkla değil içimden gelen sesi dinleyerek aldım
O nedenle Birsoy’un bu kelamlarını duymak hoşuma gidiyor.
HERGÜN NOBEL ALMIŞ BEŞERLERLE ÖĞLEN YEMEĞİNİ BİRLİKTE YİYORUM
Peki hislerinin kendini yönelttiği Roosevelt Üniversitesi nasıl bir yer?
İlginç bir üniversite…
Lisans eğitimi vermiyor. Yalnızca lisans üstü ve yalnızca araştırma gayeli bir kurum.
Küçük bir üniversite lakin 26 Nobel mükafatı var.
“Düşünebiliyor musunuz, Nobel almış beşerlerle birlikte çalışıyorum. Öğlenleri birlikte yemek yiyoruz, kahve içiyoruz sohbet ediyoruz” diyor.
Birsoy artık o üniversitenin “Metabolik Düzenleme ve Genetik Bölümü” lideri.
NOBEL ALAN 26 BİLİM BEŞERİNİN ORTAK MERAKI: MEYVE SİNEKLERİ NİÇİN ÖLÜYOR
Birlikte yedikleri yemekler ve sohbetler sırasında Nobel alan bilim insanlarının ortak özelliklerini de görmüş.
“Hepsinin ortak özelliği merak.” diyor.
Hepsi çok kolay sorularla başlıyorlarmış o Nobel alan çalışmalarına.
Mesela…
İnsanlar niçin ölüyor?
Meyve sinekleri de ölüyor.
Öyleyse meyve sineklerini araştıralım.
İşte bu türlü kolay sorular.
ÖMER KOÇ SON İKİ YILDA HALKA AÇILIYOR
Vehbi Koç mükafatları bir “Eski Türkiye” klasiği…
Davetlilerin birden fazla birbirini tanıyor.
Davet sahibi Semahat Arsel’di.
Açılış konuşmasını Koç Holding CEO’su Ömer Koç yaptı.
Ömer Koç Türkiye’deki aile holdinglerinde, icra vazifesi başında olan aile üyeleri ortasında en başarılı bulduklarımdan biri.
İş hayatını, kendini ilişkin kültürel hayatla paralel biçimde çok hoş götürüyor.
Türkiye’nin en düzgün Osmanlı ve çağdaş sanat koleksiyonerlerinden biridir.
Eskiden topladığı eserler dışardan görmek mümkün değildi.
Son yıllarda çok başarılı sergilerle dışarı da açmaya başladı.
KOÇ DAVETİNDE İKİ SABANCI AİLE ÜYESİ
Koç ve Sabancı davetlerinde bir şey daima dikkatimi çeker.
Yıllar boyunca Türkiye’nin en büyük iki holdingi ortasında büyük bir iş rekabeti vardı.
Ama aileler bu rekabeti daima büyük bir “Fairplay” anlayışı ile sürdürdü.
Geçen yaz Akbank’ın kuruluş yıldönümünde Ömer Sabancı’yı da görmüştüm.
Önceki akşam da Sabancı Holding CEO’su Güler Sabancı ile Akbank Yönetim Kurulu Lideri Suzan Sabancı da oradaydı.
DAVETTEKİ SİYASETÇİLER, MEDYA MENSUPLARI VE İŞİNSANLARI
İş dünyasından kimler vardı tam listesini bilmiyorum.
Görebildiklerim Sema ve Aydın Doğan; Arzuhan ve Mehmet Ali Yalçındağ; Ayşegül ve Ömer Dinçkök’dü.
Gazeteci olarak NOW TV’den Doğan Şentürk, Sözcü TV’den Hasret Gürses, Halk TV’den İsmail Küçükkaya, Oksijen’den Elif Ergu, bağımsız Youtuber olarak Şelale Kadak, Fast Company mecmuasından Rauf Ateş, Talat Yeşiloğlu ve Gila Benmayor görebildiklerimdi.
Siyasetçi olarak da eski başbakan yardımcısı Hüsamettin Özkan ve Eskişehir’in unutulmaz eski büyükşehir belediye başkanı Yılmaz Büyükerşen vardı.
Bir orta Boğaziçi Üniversitesi eski Rektörü Prof. Üstün Ergüder’le de sohbet ettim.
Tabi bahsimiz Boğaziçi’nin önlenemez düşüşüydü.
Bakalım üniversiteyi daha ne kadar tabana düşürecekler merak ediyorum.
Önümüzdeki günlerde Boğaziçi ile ilgili değişik bir mevzuyu yazacağım.
KOÇ DAVETLERİNİN ÇOK SEVDİĞİM ÜÇ ÖZELLİĞİ
Koç davetlerinde en hoşuma göden ve çağdaş gördüğüm yanı, sunumların ve konuşmaların çok kısa oluşu.
Bir diğer yanı da merasim sonrası açık büfe.
Divan her merasim için olağanüstü menüler hazırlıyor.
Çok bol çeşit var.
Ama ayakta yemek yiyemediğim için ne yazık ki her kezinde birkaç peynir modülü yiyip ayrılıyorum.
Bir akşam Divan’a gitmem kural oldu.
Tabi en beğendiğim yanı heyetlerin kalitesi ve seçilen insanların bilimsel muvaffakiyetleri.
Bugüne kadar ödül alanların fotoğrafları ekrana yansıtıldığında içimden şöyle bir ses geldi.
Bu merasimler adeta Nobel’e giden yol üzere oldu.
TÖRENDEN AYRILIRKEN ÖMER KOÇ’UN AKLIMDA KALAN CÜMLESİ
Saat 21’e hakikat merasimden ayrılırken başımda Ömer Koç’un konuşmasından bir cümle kalmıştı.
Vehbi Koç’un şu kelamına yaptığı atıf:
“Ülkem varsa ben de varım; demokrasi varsa hepimiz varı z…”
Ben de şu soruyu ekledim:
Demokrasi yoksa biz neyiz?
Hele bir de yargı yoksa…
Necip Fazıl’ın dediği gibi…
Kendi ülkemizde parya mıyız acaba…