Trabzon Tonya ilçesinde 1969 yılında kurulan ve bölgedeki süt üreticisinin değerli gelir kaynağı olan Tonya ve Bütün Köyleri Ziraî Kalkınma Kooperatifi (Tonya Koop), süt alımlarını durdurduğunu ve süt fabrikasının kapatıldığını açıkladı. 1965 yılında içinde milletvekili ve yöre halkının bulunduğu bir proje olarak başlayan kooperatif fikri, Tonya’daki yerli kara ırk sığırların Jersey’e (Sarı ve kahverengiden esmerliğe kadar değişim gösteren renkte olan sığır) dönüşmesi için çalışmalar başlattı. Bu çalışma sonucu Jerseylerle süt ölçüsü ve sütteki yağ oranı artınca, bunu kıymetlendirmek hedefiyle devrin politikleri, ilçenin kanaat liderleri ve öğretmenlerin katkılarıyla 1969 yılında kooperatif kuruldu. Kooperatifin kurulmasının akabinde 1974 yılında günlük 5 ton süt alım kapasiteli bir fabrika kuruldu ve üretime başladı.
1983’te ise fabrikaya ek binalar yapılarak günlük süt alımı 40 tona çıkarılarak, tereyağı ve kaşar üretimine de başlandı. Süreç içerisinde, üye sayısı 50 bini, günlük süt alımı 100 tonu aşan kooperatif, fabrikasının kapasitesini tekrar arttırarak, beyaz peynir ve yoğurt üretimi de yapmaya başladı. 2023’te Birleşik Arap Emirlikleri’ne tereyağı ihraç ettiği haberleri ile de gündeme gelen kooperatif birçok kez de Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından en çok üretim yapan ziraî kooperatifler ortasında birinci seçildi.
ÜRETİCİ YANSILI
Fakat gelinen kademede kooperatif kapatılırken, 50 bin üretici de ortada kaldı. Üreticiler kooperatifin kapatılmasına reaksiyon gösterirken, Tonya kent merkezinde basın açıklaması yaptı. Kooperatif idaresi hakkında kabahat duyurusunda bulunmaya hazırlanan üyeler, ayrıyeten imza da toplayarak, kooperatifin kapatılmaması için çabayı sürdüreceklerini duyurdu. Tonya Koop eski yönetim kurulu liderlerinden ve uzun yıllar yöneticiliğini yapan Hasan Kalyoncu, ile kooperatifin ilçe ve üreticiler için ehemmiyetine dair konuştuk. 1969 yılında kurulan kooperatife 1970 yılında üye olan Kalyoncu, 1979 yılında idare heyetine seçildi. 9 yıl boyunca yönetim kurulu başkanlığı da dahil idarenin çeşitli yerlerinde vazife alan Kalyoncu, 1990’lı yıllardan sonra faal vazife almayı bıraktı, 2015 yılında ise kooperatif iştirakinden büsbütün ayrıldı.
BİR PERİYOT İLÇEYİ KALKINDIRDI
Tonya Koop’un kırsal bir yerleşim olan Tonya için çok büyük ehemmiyete sahip olduğunu belirten Kalyoncu, kooperatifin hem Tonya hem de Türkiye iktisadına kıymetli katkılarda bulunduğunu söyledi. Süt üretiminin, öğrencilerin okul parasını, ailelerin geçimini sağladığını aktaran Kalyoncu, “Hayvancılığın gelişmesi ile Tonya, ‘Küçük Hollanda’ olarak anılır oldu. Vilayet dışına kıymetli ölçüde damızlık Jersey satışı da üreticinin para kazanmasına katkı verdi” dedi.
Tonya Koop’un bu hale gelmesinde ülkede uygulanan tarım siyasetlerinin da tesirli olduğunun altını çizen Kalyoncu, “Tarım eserlerinin ithalatı, kooperatifin yıllarca üvey evlat olarak görülmesi, idareye seçilen liyakatsiz yöneticiler, kooperatifin ekonomik kahırlar yaşamasına neden oldu. Etrafta açılan irili ufaklı süt fabrikalarının üretime ticari gayeyle bakışları, önemli rakabet oluşturdu. İlçede yaşanan göç, hayvancılığın önemli manada gerilemesine neden oldu. Şu anda ilçedeki inek sayısı 10 binin altına düştü. Kontaklı olarak süt üretimi de azaldı. Rakip kuruluşların pek çok esere bitkisel katkı hususları katarak, eserlerini ucuza elde etmesi de kooperatif yöneticilerini bu istikamette üretime yönlendirdi. Azalan süt ölçüsü, alının sütteki kalitenin düşmesi (yağ oranı ve kuru madde) üretimi de azalttı” diye belirtti.
ALACAKLILAR SIRAYA GİRDİ
Yaşanan tüm bu durumlar nedeniyle kooperatifin kredilerini ödeyemez duruma geldiğini, bankalar ve başka alacaklıların icra süreçleri başlattığını aktaran Kalyoncu, “Borç kimine nazaran 15, kimine nazaran 20 milyon. Alacaklılar sıraya girmiş durumda. İcradan satışa çıkarıldığında, ‘batan geminin mallarını’ almak isteyenler pusuda bekliyor. Lakin verdikleri fiyatlar, ‘Tonya Tereyağı’ markasının dörtte biri bile değil. Kooperatifi bu duruma düşüren ve Genel Şurada aklanmayan yöneticiler hakkında cürüm duyurusunda bulunduk. Ama altı yıldan beri savcılık bir süreç başlatmadı. Son beş yılda idareye gelen takımın çalışmaları da sonuç vermedi. 19 Ağustos 2024 tarihinde üretim durduruldu. Emekçilerin misyonuna de son verildi. 55 yıllık bir kooperatifin bu noktaya gelmesi üzücü. Mevcut idare, süt fabrikasını kiralayarak özelleştirme yoluna gitmeyi planlıyor” sözlerini kullandı.
ÜRETİCİ ÖZEL BÖLÜMÜN İNSAFINA KALDI
Kooperatifin yasal olarak yürürlükte olduğunu, kapananın kooperatife ilişkin süt fabrikası olduğunu kelamlarına ekleyen Kalyoncu, şöyle devam etti: “Süt fabrikasının kapanması ile süt üreticileri etraftaki özel kuruluşların insafına terk edildi. Süt fiyatlarının belirlenmesinde, kooperatif üreticiyi korurken özel kuruluşlar artık alternatifsiz kaldı. Hayvancılık giderek güç durumda kalacak. Çiftçinin geçimi zorlaşacak. Geliri azalacak. Kooperatifleşme, üreticinin kendi örgütlenmesidir, kendi çıkarlarını müdafaasıdır. Üretici, kooperatif dışında farklı bir örgütlenme modeli bulamaz. Üretenin hakkını özel şirketler korumaz. Özelleştirilmiş kuruluşlar kendi ticari çıkarlarını düşünür. Hammaddeyi ucuza almaya çaba eder. Büyük sermaye sahipleri, her alanda kendi çıkarlarını düşüneceği için iktisadı zayıf çiftçi ezilmeye mahkûm olacaktır.”
(MEZOPOTAMYA AJANSI)